Werkonderzoek: Meer ongewenst gedrag tussen collega’s en leidinggevenden
Het Werkonderzoek 2024, uitgevoerd door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in samenwerking met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en ICTU, biedt een breed en actueel beeld van de werkbeleving in het openbaar bestuur en het onderwijs. Het onderzoek, waaraan meer dan 36.000 medewerkers deelnamen, brengt thema’s in kaart als tevredenheid, welzijn, prestaties, leiderschap en sociale veiligheid. De meting van 2024 bouwt voort op eerdere edities uit 2019 en 2022, waardoor trends zichtbaar worden in hoe medewerkers het werkklimaat ervaren.
Een van de meest opvallende uitkomsten van deze editie is dat ongewenst gedrag door collega’s of leidinggevenden structureel is toegenomen ten opzichte van 2022. Dit is een zorgwekkend signaal, juist omdat sociale veiligheid de basis vormt voor goed functioneren, samenwerking en professionele groei. Zonder een veilig werkklimaat kunnen organisaties niet leren van fouten en blijven problemen vaak onbespreekbaar.
Sociale veiligheid onder druk
Uit het onderzoek blijkt dat medewerkers in het openbaar bestuur en het onderwijs regelmatig te maken krijgen met verschillende vormen van ongewenst gedrag, zoals pesten, intimidatie of (verbale) agressie. Ongewenst gedrag door externen – zoals burgers, cliënten of studenten – komt het vaakst voor, maar de toename van intern ongewenst gedrag, dus tussen collega’s of vanuit leidinggevenden, is extra zorgwekkend.
In totaal ervaart ruim één op de vijf medewerkers ongewenst gedrag op de werkvloer. Daarmee is sociale veiligheid een structureel aandachtspunt gebleven binnen publieke organisaties. Waar het Werkonderzoek 2022 al wees op signalen van grensoverschrijdend gedrag, bevestigt de editie van 2024 dat deze trend niet vanzelf afneemt.
Een sociaal onveilig werkklimaat heeft directe gevolgen: medewerkers voelen zich minder vrij om fouten toe te geven, vragen minder snel om hulp en durven minder vaak hun mening te geven. Dit schaadt niet alleen het welzijn van medewerkers, maar ook het leervermogen en de effectiviteit van organisaties.
Van voorkomen naar versterken
Het onderzoek benadrukt dat een veilig werkklimaat meer vraagt dan het voorkomen van incidenten. Het gaat om het actief creëren van een cultuur van vertrouwen, respect en openheid, waarin medewerkers zich veilig voelen om zich uit te spreken. Sociale veiligheid vraagt om structurele aandacht voor drie niveaus: preventie, interventie en nazorg.
Preventieve maatregelen zijn gericht op bewustwording, training en duidelijke gedragsnormen. Interventie gaat over het adequaat reageren wanneer grensoverschrijdend gedrag zich voordoet. Maar volgens de onderzoekers krijgt vooral de nazorg na incidenten te weinig aandacht. Medewerkers die te maken hebben gehad met agressie of ongewenst gedrag beoordelen die nazorg aanzienlijk lager dan de preventie en interventie.
Goede nazorg is echter essentieel: zij versterkt het herstel van de betrokken medewerker én het vertrouwen in de organisatie als geheel. Een organisatie die nazorg serieus neemt, laat zien dat ze verantwoordelijkheid draagt voor haar medewerkers en erkent dat herstel tijd en aandacht vergt.
Leren, herstellen en verder bouwen
Het Werkonderzoek 2024 maakt duidelijk dat het bevorderen van sociale veiligheid niet alleen een morele plicht is, maar ook een randvoorwaarde voor goed presterende organisaties. Een sociaal veilig werkklimaat stelt medewerkers in staat om fouten te bespreken, elkaar feedback te geven en samen te leren. Zonder veiligheid blijft leren beperkt en worden problemen eerder verhuld dan opgelost.
Een toekomstbestendige organisatie investeert daarom structureel in sociale veiligheid: door medewerkers te trainen, gedrag bespreekbaar te maken, leidinggevenden te ondersteunen en nazorg te verbeteren. Sociale veiligheid is daarmee niet slechts een HR-thema, maar een strategisch vraagstuk dat raakt aan integriteit, professionaliteit en vertrouwen in de overheid zelf.
Een veilig werkklimaat is geen luxe, maar een noodzaak.
Het Werkonderzoek 2024 toont aan dat er nog veel te winnen is — niet alleen in het voorkomen van ongewenst gedrag, maar vooral in het herstellen en versterken van vertrouwen binnen organisaties.